در آیه 41، سوره حج مىخوانیم: کسانى که هرگاه به آنان قدرت و امکان دادیم. اقامه نماز مىکنند و زکات مىپردازند و امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر مىکنند.(1)
از این آیه معلوم مىشود که مسأله امربه‌معروف و نهىازمنکر تنها یک موعظه عاجزانه در برابر خلاف‌کار نیست؛ بلکه مأموریتى از موضع قدرت است. بدون قدرت نمىتوان از بسیارى از منکرات و بویژه منکرات بین المللى جلوگیرى کرد. در قرآن مىخوانیم: اگر طایفهاى از مسلمانان دست به تجاوز بزنند، وظیفه دیگران است که با قدرت جلو او بایستند تا به امر خدا، بازگردد و دست از طغیان بردارد.(2)
اگر در جامعه قدرت نباشد، احکام الهى مثل حدود و دیات و قصاص اجرا نمىشود.
کسالت و بىحالى و ترس، از امراض و آفاتى است که در دعاها از آنها به خداوند پناه برده مىشود.(3)
یکى از دلایل شکست مسلمانان در جنگ احد، سستى آنان بود.(4)
ناگفته پیداست که این قدرت، در سایه وحدت و اطاعت از رهبرى عادل و شجاع و بصیر و داشتن تخصص‌هاى گوناگون و هوشیارى همه مردم پیدا مىشود.
امر به معروف از موضع ولایت و قدرت، نه از موضع ضعف
قرآن مىفرماید : امر و نهى از موضع ولایت سرچشمه مىگیرد، نه ضعف ؛
مردان و زنان با ایمان، هر یک نسبت به دیگرى ولایت دارند. بنابراین، یکدیگر را امربه‌معروف و نهىازمنکر مىکنند.(5)
در جامعه اسلامى همه مردم از یکدیگرند(6) و نسبت به یکدیگر محبت دارند. براى مثال، انصار و مردم مدینه از ورود مسلمانان مکه و مهاجرین خوشحال بودند.(7) و حتى در شرایط سخت، دیگران را بر خود ترجیح مىدادند.(8)
پیامبر اکرمصلی‌الله‌علیه بارها میان آنان برادرى برقرار کرد و فرمود: همانا مؤمنان با یکدیگر برادرند.(9)
با این حال، اگر کسى دیگرى را از منکرى باز دارد و یا به معروفى امر کند، نباید او را یک فضول و یا مزاحم تلقى کرد؛ بلکه باید او را دلسوز دانست که از طرف خداوند، محبت و ولایت و حق نظارت و امر و نهى به او داده شده است.
یک نمونه قرآنى از نهىازمنکر
حضرت ابراهیم همین که عموى خود را بت پرست دید، به او گفت: این مجسمههایى که شما پابند عبادت آنها شدهاید، چه معنا دارد(10)
در این بیان بسیار کوتاه، به چند اصل مهم در امربه‌معروف و نهىازمنکر پى مىبریم؛ از جمله:
1 - کسى که امربه‌معروف مىکند، باید از رشد و کفایت خاصى برخوردار باشد.
2 - در امر و نهى شرط سنى وجود ندارد (قالَ ِلاَبیه).
3 - امر و نهى را از نزدیکان شروع کنید. (قالَ ِلاَبیه).
4 - در نهىازمنکر، ابتدا از بزرگ‌ترین منکرات نهى کنید (ما هذِهِ التَّماثیل).
5 - در امر و نهى، مردم را به کرامت و شخصیت خودشان متوجه سازید (اَنْتُم لَها عاکِفُون)
6 - در نهىازمنکر، گاهى باید یک نفر در برابر گروهى قرار گیرد (ِلاَبیهِ و قَوْمِه).
7 - در امر و نهى با شیوه سؤال، وجدان‌ها را بیدار کنید. (ما هذِهِ التَّماثیل).
8 - در امر و نهى، قاطعیت و صراحت داشته باشید. (اَنْتُم وَ اباءَکُم).
این اصول و درس‌هایى بود که در نگاه نخست به ذهنم آمد. شاید شما اگر فکر کنید و یا به تفاسیر مراجعه کنید، مطالب دیگرى نیز فرا گیرید.
----------------------------------------------------------------------------------------------
1) اَلَّذینَ اِنْ مَکَّنّاهُم فِى اْلاَرضِ اَقامُوا الصَّلوةَ و اتَوالزَّکاةَ و اَمَرُوا بِالْمَعرْوفِ ... (حج/41).
2) فَاِنْ بَغَتْ اِحْداهُما عَلَى اْلاُخْرى فَقاتِلُوا الَّتى تَبْغى حَتَّى تَفىءَ اِلى اَمْرِ اللَّه (حجرات / 9).
3) اللهم انى اعوذبک من الکسل و الفشل (بحار 98، ص 93، ج 2).
4) حَتَّى اِذا فَشِلْتُم.. (آل عمران / 152).
5) وَاْلمُؤمِنُونَ وَالْمُؤمِناتُ بَعضُهُم اَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأمُرُونَ بِالمَعْرُوفِ وَ یَنْهَونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلوةَ وَ یُؤتُونَ الزَّکاة (توبه / 71).
6) بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْض (آل عمران / 195).
7) یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ اِلَیْهِم (حشر / 9).
8) و یُؤْثِرُونَ عَلى اَنْفُسِهِم (حشر / 9).
9) اِنَّما الْمُؤمِنُونَ اِخْوَة (حجرات / 10).
10) اِذْ قالَ ِلاَبیهِ و قَوْمِه ما هذِه التَّماثیلُ التَّى اَنْتُم لَها عاکِفُون (انبیا/52).
