ناگفته پیداست که حساب امربه‌معروف‌ونهى‌ازمنکر از حساب نماز، روزه و حج جداست؛ زیرا آنها ضررى به منافع و هوس‌هاى دیگران نمى‌زنند و لذا کسى با آنها مخالفتى ندارد.
اما نهى‌ازمنکر، مخالفت با انحرافات و هوس‌هاى مردم است و قهراً گروهى در مقابل آن مقاومت مىکنند.
بگذریم که شناخت معروف و منکر کار هر کس نیست و قدرت برخورد و تماس با افراد مختلف نیز روان‌شناسى تبلیغاتى لازم دارد. اما امربه‌معروف زمانى مؤثر است که آمران به معروف و ناهیان از منکر، از خلق و خوى عالى، اطلاعات کافى، آموزش‌هاى لازم برخودار باشند.
از سوى دیگر، دولت و مردم از هرگونه حمایت‌هاى قانونى و مالى دریغ نکنند؛ براى مثال مسیر همه فیلم‌ها و برنامه‌هاى صداوسیما زنده کردن خوبی‌ها در جامعه و محو کردن منکرات باشد. به‌علاوه، مردم باید امربه‌معروف را یک فریضه اسلامى بدانند و نه دخالت و مزاحمت. در شعارهاى در و دیوار نیز جملاتى باشد که مردم را به سوى کمال و نور دعوت کند و فضاى جامعه، اسلامى و فضاى رشد خوبی‌ها و محو بدی‌ها باشد.
به فرموده روایات، امر به معروف حتى از جهاد در راه خدا مهم‌تر است؛ زیرا جهاد در تمام عمر یکى دو بار صورت مىگیرد؛ ولى این واجب الهى هر شب و روز در برابر چشم مردم جلوهگیرى مىکند.
اگر امربه‌معروف‌ونهى‌ازمنکر نباشد، جامعه اسلامى بیمه نمى‌شود و هر روز اگر هنرمندى مثل سامرى یک گوساله طلائى درست کند، مىتواند نسل ما را مورد تهاجم فرهنگى خود قرار دهد. به گفته همه علما، امربه‌معروف‌ونهى‌ازمنکر از واجبات قطعى است و آن قدر اهمیت دارد که امام حسین علیه‌السلام فرمود:
با امر به معروف تمام واجبات در جامعه عملى مىشود. با نهى از منکر، از همه مفاسد جلوگیرى مىشود. اگر یک میلیارد مسلمان هر روز به یک معروف امر و از یک منکر نهى کنند، سیماى جهان عوض مىشود.
اگر روزى که اسرائیل و آمریکا، مسلمانان منطقهاى را بمباران مىکنند، یک میلیارد فریاد بلند شود، آنها عقب نشینى خواهند کرد.
ما هنوز مزه اتحاد و ایمان و فریاد را به طور کامل نچشیده‌ایم. آرى از یک قطره آب کارى بر نمى‌آید؛ همین که قطرات فراوان به صورت جوی‌ها و جوی‌ها به صورت رودخانه پشت سدى قرار گیرند، وسیلهاى براى تولید برق مىشوند و منطقهاى را روشن مىکنند.
مرحوم شهید مطهرى مىفرماید: «در قرآن، قبل از آیه امر به معروف ، مسأله اتحاد مسلمانان مطرح شده است؛ یعنى اگر خواستید جلو مفاسد را بگیرید، باید قدرت داشته باشید و قدرت زمانى دارید که متحد باشید.»
مرحوم شیخ انصارى مىفرماید: اگر امربه‌معروف‌ونهى‌ازمنکر نیاز به قدرت و ولایت و حکومت داشت، واجب است که به سراغ تشکیل قدرت برویم و حکومت تشکیل دهیم.»
مفاسد دیروز دروغ و غیبت بود که از فردى صادر مىشد و فرد دیگرى او را منع مىکرد؛ ولى مفاسد امروز، شکل دیگرى دارد. امروز، ناگهان مسلمانان خود را در برابر بزرگترین توطئه‌ها مىبینند که اگر از تخصص و تکنولوژى و قدرت و وحدت و اقتصاد کافى برخوردار نباشند، همه چیزشان دست‌خوش تهاجم قرار مىگیرد.
بنابراین، تشکیل نظام اسلامى براى نهى از منکر هاى اجتماعى و جهانى، یک ضرورت است.
هدف نهایى
هدف از امر به معروف، انجام گرفتن خوبی‌ها و هدف در نهى از منکر، ترک کردن منکرات است. البته، منظور برخورد سطحى و بى‌نتیجه نیست.
قرآن مىفرماید: اگر در مجلسى به آیات الهى توهین مىشود، جلسه را به عنوان اعتراض ترک کنید تا مسیر بحث عوض شود (حَتَّى یَخُوضُوا فى حَدیثٍ غَیرِه).(49)
بنابراین، اگر با ترک مجلس بحث‌ها عوض نشد، باید چاره‌ی دیگرى اندیشید؛ چون در قرآن هدف را تنها تذکر و ترک جلسه ندانسته، بلکه تغییر مسیر بحث دانسته است. لذا براى رسیدن به این هدف،از هر راه ممکن باید استفاده کرد.
در بعضى روایات مىخوانیم: گناه‌کار را آزار دهید تا خلاف را ترک کند (حَتَّى یَتْرُکَه)(50)
اگر با تذکر و آزار ترک نکرد، مسئولیت ما تمام نمى‌شود؛ بلکه از راه‌هاى دیگر باید به نتیجه برسیم.
در آیات جنگ، هدف برطرف شدن فتنه معرفى شده است. (وَ قاتَلُوهُم حَتَّى لاتَکُونَ فِتْنَة)(51) بنابراین، باید تا رسیدن به این هدف، مبارزه را به شکل‌هاى مختلف ادامه داد. این، مربوط به هدف است.
اما مقدار تلاش: عباداتى مثل نماز و روزه و حج، اعمالى صد در صد تعبدى است و مقدار و زمان آن کاملاً روشن است؛ اما امربه‌معروف‌ونهى‌ازمنکر مقدار خاصى ندارد و نظیر مراجعه به پزشک است که نمى‌توان گفت هر مریض در عمر خود به چه تعداد پزشک مراجعه کند و براى هر پزشک چند دقیقه صرف کند؛ یا براى خرید دارو چه مبلغى در نظر بگیرد. هدف، سالم شدن مریض است و صرف زمان و مبلغ و مقدار تلاش، هیچ اندازهاى ندارد. لذا انبیا مىگفتند: تمام توان خود را براى اصلاح به‌کار مى‌بریم.(52)
49) نساء / 140 انعام / 68.
50) التهذیب، ج 6، ص 181.
51) بقره / 193).
52) اِنْ اُریدُ اِلاَّ اْلاِصلاحَ ما اِسْتَطَعْتُ (هود/88).
