قرآن با آن‌که بارها از اهل کتاب به خاطر تعصبات نابه‌جا و تحریفهاى نامشروع و توقعات بیهوده انتقاد کرده، اما از گروهى از آنان به خاطر ایمان و تلاوت آیات الهى و امربهمعروف و نهىازمنکر ستایش کرده است.(12)
امربهمعروف کارى است که خداوند انجام مىدهد : اِنَّ اللَّهَ یَأمُرُ بِالعَدْلِ و ْلاِحْسانِ(13)
همانا که امربه‌منکر کار شیطان است: الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ و َأْمُرُکُم بِالْفَحْشاء(14)
امربهمعروف وظیفه عمومى است که قرآن مىفرماید: تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند که یکدیگر را به معروف وادار کنند و از منکر باز دارند و نماز به پا دارند و زکات بپردازند.(15)
آن‌چه در این آیه جلب توجه مىکند، چند نکته است:
1) از آغازِ تکلیف، همه مردم از هر سن و صنف و نژادى که باشند، بر دیگر مؤمنان حق ولایت دارند؛ یعنى امر و نهى آنان بر اساس حق ولایتى است که خداوند قرار داده است و هرگز نام دخالت بى‌جا، مزاحمت و فضولى بر این کار روا نیست.
2) مقام ایمان است که به مسلمانان این حق را مىدهد و این حق براى سایر مردم وجود ندارد.
3) همیشه امربهمعروف، مقدم بر نهىازمنکر به کار رفته است تا به ما بفهماند که کارها را از راه مثبت پیگیرى کنید و در جامعه، تنها انتقاد کننده نباشید.
4) در این آیه، امربهمعروف و نهىازمنکر قبل از نماز و زکات مطرح شده است، زیرا اقامه نماز و اداى زکات نیاز به یک سلسله تبلیغات دارد که همان امربهمعروف است؛ براى مثال، در مقدمه نماز وقتى با بهترین و رساترین صدا مىگوییم: «حَىّ على الصّلوة»، این کلام خود امربهمعروف است که بر نماز مقدم شده است. قرآن، خود اقامه نماز را نهىازمنکر مىداند؛ آنجا که مىفرماید:
(اِنَّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ و الْمُنکَرِ)(16)
5) گرچه باید به اولویت‌ها توجه داشت، اما آن‌چه مورد پسند اسلام است، سفارش به تمام معروفها و جلوگیرى از همه منکرات است.
به عبارت دیگر، زمانى ما به جامعه دلخواه مىرسیم که:
1) مرد و زن هر دو قیام کنند.
2) بر اساس ولایت و محبت امر و نهى کنند.
3) از خوبیها شروع کنند.
4) به همه نقاط مثبت و منفى توجه کنند.
این وظیفه عموم مسلمانان بود؛ اما از برخى آیات استفاده مىشود که براى این دو فریضه بزرگ، گروه ویژهاى نیز لازم است.
گروه ویژه
قرآن مىفرماید: از میان شما، گروهى باید دعوت به خیر و امر به معروف و نهى از منکر کنند.(17)
حسابِ این گروه از حسابِ وظیفه عمومى جداست. این دسته باید با قدرت و امکانات وارد عمل شوند و جلوى منکرات را بگیرند؛ براى مثال، اگر ماشینى در خیابان یک طرفه بر خلاف مسیر حرکت کند، دو وظیفه وجود دارد یکى وظیفه عموم رانندگان است که تخلف او را با بوق و چراغ به او مىفهمانند؛ و یک وظیفهاى هم پلیس دارد که او را جریمه مىکند.
در اهمیت امربهمعروف و نهىازمنکر همین بس که در قرآن، نام آمرین به معروف در کنار نام انبیا آمده است و کیفر قاتلان آنان همچون قتل انبیاست.(18)
بر خلاف بعضى که خیال مىکنند رستگارى در انزوا و گوشه‌گیرى است، قرآن، رستگاران را تنها کسانى مىداند که دیگران را دعوت به خیر و امر به معروف مىکنند.(19)
البته، زمانى امربهمعروف و نهىازمنکر رمز برترى و کرامت است که این کار براساس ایمان و برخاسته از انگیزه الهى باشد.(20)
گرچه مسئولیت علما و افراد با تقوا بیشتر است ولى امربهمعروف و نهىازمنکر وظیفه طرفین است و همه باید یکدیگر را به حق و صبر سفارش دهیم.(21) و همه یکدیگر را از منکر نهى کنیم.(22) و در این راه آماده پذیرش مشکلات باشیم.
انسان با آن‌که روح خدا در او دمیده شده و جانشین او در زمین است، هم‌چنین مورد کرامت و فضیلت خاصى است، اما به خاطر غرایز سرکش و وسوسه هاى شیطانى و استکبار طاغوت‌ها به‌شدت نیاز به کنترل دارد و خداوند متعال انواع مهارها را براى او قرار داده است؛ از جمله :
1) کلمه مقدس عقل به معناى عقال و وسیله کنترل انسان است. اگر مهارِ عقل نباشد، انسان خیلى زود خود را نابود مىکند.
2) فطرت نیز مىتواند انسان را به سوى خوبیها سوق و از بدی‌ها باز دارد.
3) انبیا و فرستادگان خداوند نیز به همین منظور مبعوث شده‌اند.(23)
4) امربهمعروف و نهىازمنکر نیز بهترین وسیله ارشاد مردم است.
راستى اگر انسان این مهارها را نداشته باشد و بر اساس هوس‌هاى درونى خود گام بردارد، آثار فتنه و فسادش تا به آسمان‌ها کشیده مىشود.(24)
نهى از منکر در جاهلیت
در زمان جاهلیت، گروهى از جوانان مشرک با هم پیمان بستند که اجازه ندهند به مسافران مکه تجاوز و ظلمى شود و از هر مظلومى حمایت کنند. در آن روزها که پیامبر اکرم(ص) هنوز مبعوث نشده بود، در این حرکت مظلوم یابى و ظالم کوبى جوانان مکه شرکت کرد و بعد از نبوت فرمود: الان نیز اگر براى دفاع از مظلوم دعوتم کنند، شرکت مىکنم.(25)
11) کُنْتُمْ خَیْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْروُفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر (آل عمران/110).
12) لَیْسُوا سَواءً مِنْ اَهْلِ الْکِتَابِ اُمَّةٌ قائِمَةٌ یَتْلُونَ آیاتِ اللَّه ... وَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْروُفِ و یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر (آل عمران /112و113).
13) سوره نحل، آیه 90.
14) سوره بقره، آیه 268.
15) و الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بَعْضُهُمْ اَوْلِیَآءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَونَ عَنِ الْمُنْکَر (توبه/71).
16) سوره عنکبوت، آیه 45.
17) وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ اُمَّةٌ یَدْعُونَ اِلىَ الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْروُفِ وَ یَنْهَونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون (آل عمران/104).
18) یَقْتُلوُنَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الحَقِّ وَ یَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ اَلِیم (آل عمران/21).
19) یَدْعُونَ اِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ ... اُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون (آل عمران/104).
20) تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّه (آل عمران/110).
21) و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر.
22) کانُوا لایَتَناهَونَ عَن مُنْکَرٍ فَعَلُوه.. (مائده/79).
23) نهج البلاغه، خطبه 1.
24) وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ اَهْوَائَهُم لَفَسَدَتِ السَّموَاتُ وَ اْلاَرْضُ وَ مَنْ فِیهِنّ (سوره مؤمنون/71).
25) ولو ادعى به فى الاسلام لَاَجبتُ. (گفتار ماه، ج 1، ص 64، از مرحوم دکتر آیتى).
خدایا ما مسلمانیم؟
---------------------------------
http://koosar.net
http://sedition.blogsky.com